Віртуальны кабінет беларускай мовы і літаратуры гімназіі №1 г.п. Зэльва: Праграма па беларускай мове для 10 класа (павышаны ўзровень)

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

Праграма па беларускай мове для X класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання (павышаны ўзровень) падрыхтавана ва ўмовах пераходу сістэмы адукацыі на профільнае навучанне і дапрофільную падрыхтоўку.
Праграма складзена з улікам узроставых асаблівасцей вучняў (10—11 класы) і псіхолага-педагагічнай дыферэнцыяцыі і рэалізуе сістэмна-функцыянальны, камунікатыўна-дзейнасны, лінгвакультуралагічны і кампетэнтнасны падыходы да арганізацыі адукацыйнага працэсу, у адпаведнасці з якімі навучанне, выхаванне і развіццё асобы ажыццяўляецца на аснове засваення не толькі прадметных ведаў, уменняў і навыкаў, а і ўніверсальных вучэбных дзеянняў, актывізацыі вучэбна-пазнавальнай дзейнасці вучняў, іх гатоўнасці да самаразвіцця і самаадукацыі.
Мэта навучання беларускай мове на ІІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі (павышаны ўзровень) прадугледжвае не толькі падагульненне і сістэматызацыю, але і пашырэнне ведаў па прадмеце ў параўнанні з базавым узроўнем, замацаванне і развіццё моўных і маўленчых уменняў і навыкаў, павышэнне матывацыі да працягу адукацыі па выбраным профілі, авалоданне некаторымі прафесійна арыентаванымі кампетэнцыямі.
У сувязі з гэтым змест праграмы накіраваны на рэалізацыю наступных задач:

пашырэнне ўяўленняў пра беларускую мову як культурную каштоўнасць народа, яе ролю ў жыцці чалавека і грамадства, сувязі з нацыянальнай і сусветнай культурай;
азнаямленне са сферай лінгвістыкі і беларусістыкі як гуманітарных дысцыплін;
сістэматызацыя, замацаванне і пашырэнне ведаў пра беларускую мову і моўныя адзінкі розных узроўняў (фанетыку, склад слова, словаўтварэнне, лексіку і фразеалогію, марфалогію і сінтаксіс), правілы і асаблівасці функцыянавання моўных адзінак у маўленні, моўныя нормы (арфаэпічныя, лексічныя, арфаграфічныя, граматычныя, пунктуацыйныя, нормы маўленчых паводзін у розных сітуацыях зносін);
валоданне навыкамі вуснай і пісьмовай камунікацыі (успрыманне, разуменне, перадача, прадуцыраванне);
развіццё навыкаў аналітычнай дзейнасці ў лінгвістычнай і агульнагуманітарнай сферы: выяўленне, аналіз, класіфікацыя моўных адзінак розных узроўняў, супастаўленне фактаў мовы і маўлення, падбор матэрыялаў для аргументацыі пэўных палажэнняў; ацэнка лінгвістычных з’яў з пункта погляду літаратурных норм, камунікатыўнай мэтазгоднасці, развіццё навыкаў лінгвістычных назіранняў, эксперыментаў і г. д.;
узбагачэнне ведаў пра стылістычную ролю і тэкстаўтваральныя магчымасці моўных адзінак розных узроўняў;
удасканаленне навыкаў рэдагавання тэкстаў.

У сувязі з арыентацыяй адукацыі на кампетэнтнасны падыход, звязаны з практыка-арыентаваным характарам адукацыйнага працэсу і нацэленасцю на фарміраванне ў вучняў асобасных, метапрадметных і прадметных кампетэнцый, праграма па беларускай мове накіравана на:

замацаванне абумоўленых базіснымі нацыянальнымі каштоўнасцямі светапоглядных установак і развіццё індывідуальных і сацыяльных якасцей асобы вучня; выхаванне гатоўнасці да папаўнення ведаў і прымянення іх у жыцці;
замацаванне і ўзбагачэнне ўніверсальных вучэбных уменняў, звязаных з ужываннем ІКТ-кампетэнтнасці ў навучальнай дзейнасці, пошукам, разуменнем і апрацоўкай інфармацыі, прагназаваннем, планаваннем і кантролем уласнай дзейнасці, акумуляцыяй ведаў па розных вучэбных прадметах;
фарміраванне цэласнага ўяўлення аб вучэбным прадмеце «Беларуская мова» і пашырэнне сістэмы моўных і маўленчых уменняў і навыкаў для падрыхтоўкі да свядомага выбару будучай прафесіі.

Развіццю прадметных і метапрадметных кампетэнцый садзейнічае разнастайнасць у падачы тэарэтычнага матэрыялу і навучанне працаваць з рознымі відамі вучэбнай інфармацыі. Моўныя звесткі прыводзяцца ў форме дэфініцый, тлумачальнага тэксту, дадатковай даведачнай інфармацыі, вучэбных тэкстаў на лінгвістычную тэму (аб мове, моўных законах, функцыянаванні моўных адзінак у маўленні, аб асобных фактах мовы і маўлення і г. д.).
Асноўны матэрыял прыводзіцца ў форме тэарэтычных палажэнняў, абавязковых для запамінання, частка вучэбнай інфармацыі падаецца ў выглядзе матэрыялу для азнаямлення, праз тэксты практыкаванняў, якія змяшчаюць дадатковы матэрыял, накіраваны на пашырэнне ведаў вучняў.
На ўдасканаленне метапрадметнай кампетэнцыі накіравана пастаянная работа вучняў па стварэнні ўласных тэкстаў у вуснай і пісьмовай форме (па ўзоры, на аснове прапанаваных, уласных назіранняў над мовай, вынікі лінгвістычных даследаванняў, праца з дадатковай лінгвістычнай літаратурай).
Змест адукацыі па вучэбным прадмеце «Беларуская мова» накіраваны на рэалізацыю шэрагу прадметных кампетэнцый: моўнай, камунікатыўнай і лінгвакультуралагічнай.
Моўная кампетэнцыя прадугледжвае засваенне сістэмы мовы (фанетыкі, лексікі, фразеалогіі, складу слова і словаўтварэння, марфалогіі, сінтаксісу), заканамернасцей і правіл функцыянавання моўных сродкаў у маўленні, норм беларускай літаратурнай мовы.
На III ступені навучання на павышаным узроўні развіццё моўнай кампетэнцыі вучняў адбываецца ў напрамку пашырэння іх слоўнікавага запасу, у тым ліку за кошт лінгвістычнай і міжпрадметнай тэрміналогіі (лексіка такіх дысцыплін, як мова, маўленне, культура маўлення, стылістыка, рыторыка), знаёмства з літаратурнымі беларускімі творамі, засваенне актуальнай грамадска-палітычнай, эканамічнай, інфармацыйнай лексікі, а таксама развіццё граматычнага ладу маўлення.
Камунікатыўная кампетэнцыя звязана з авалоданнем відамі маўленчай дзейнасці (чытанне, слуханне, гаварэнне, пісьмо) і асновамі культуры вуснага і пісьмовага маўлення, уменнямі і навыкамі выкарыстання мовы ў розных сферах і сітуацыях зносін.
На павышаным узроўні развіццё камунікатыўнай кампетэнцыі адбываецца за кошт удакладнення і пашырэння відаў лінгвамаўленчай дзейнасці, якія рэалізуюць практыка-арыентаваны характар моўнай адукацыі: складанне плана, тэзісаў і тэксту, падрыхтоўка рэферата, даклада, напісанне анатацыі, рэцэнзіі, мэтанакіраваныя выпіскі, аналітычнае паведамленне на аснове самастойнага вывучэння тэксту (па плане, прапанаваным настаўнікам, а затым па ўласным плане), творчыя працы ў жанры эсэ, нарыса, апавядання і інш.
Лінгвакультуралагічная кампетэнцыя звязана з усведамленнем вучнямі мовы як формы выражэння нацыянальнай культуры, узаемасувязі мовы і гісторыі народа, нацыянальна-культурнай спецыфікі беларускай мовы, валоданнем нормамі маўленчага этыкету, культурай міжнацыянальных зносін.
Вучэбны матэрыял, звязаны з фарміраваннем лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі, пададзены ў раздзелах «Роля мовы ў жыцці чалавека і грамадства» (мова і нацыянальная культура, мова і гісторыя народа і г. д.), «Лексіка. Фразеалогія. Культура маўлення» (безэквівалентная лексіка, фразеалагізмы, прыказкі, прымаўкі і інш.), а таксама праз культуразнаўчыя тэксты.
Прыярытэтнай задачай профільнага навучання становіцца фарміраванне культуры вуснага і пісьмовага маўлення вучняў, таму засваенне і асэнсаванне ўсіх моўных адзінак на ІІІ ступені навучання адбываецца ў аспекце культуры маўлення, што і перадае назва раздзелаў вучэбнай праграмы: «Фанетыка і арфаэпія. Графіка і арфаграфія. Культура маўлення», «Лексіка. Фразеалогія. Культура маўлення», «Марфемная будова слова. Словаўтварэнне. Культура маўлення», «Марфалогія і арфаграфія. Культура маўлення». З гэтай мэтай пашыраюцца веды вучняў пра нормы беларускай мовы (арфаэпічныя, акцэнталагічныя, лексічныя, словаўтваральныя, граматычныя, арфаграфічныя, пунктуацыйныя, стылістычныя), сродкі і прыёмы маўленчай выразнасці, стылістычную ролю і тэкстаўтваральныя магчымасці моўных сродкаў беларускай мовы, ацэнка чужых і рэдагаванне ўласных выказванняў.

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА

(105 гадзін на год, 3 гадзіны на тыдзень,

з іх 19 гадзін — на пісьмовыя работы)

Роля мовы ў жыцці чалавека і грамадства (1 гадзіна)

Маўленне (6 гадзін, з іх 1 гадзіна — на пісьмовую работу)
Маўленне як працэс маўленчых зносін. Маўленчая сітуацыя і яе кампаненты.
Віды маўленчай дзейнасці: гаварэнне, слуханне, чытанне і пісьмо. Формы маўленчай камунікацыі: вусная і пісьмовая, дыялагічная і маналагічная. Умовы паспяховых маўленчых зносін.
Пісьмовая творчая работа.

АСНОЎНЫЯ ПАТРАБАВАННІ