Я жыў для Беларусі! (абагульняючы ўрок па творчасці Я.Купалы)

Клас: 9

Мэты:

1.     Нагадаць вучням галоўныя факты з жыццёвага і творчага шляху Янкі Купалы.

2.     Паказаць багацце жанраў творчасці паэта.

3.     Абудзіць цікавасць вучняў да жыццёвага шляху славутага песняра.

4.     Навучыць школьнікаў аргументавана выказваць свае думкі.

Форма: літаратурная вечарына

Афармленне: выстава ілюстрацый на тэму «I не замоўкнуць ніколі ў свеце Купалавы словы» (С. Грахоўскі); выстава літаратуры; партрэт Янкі Купалы, пад якім запісаны словы:

Дык жа знайце, чаго б я хацеў,

А6 чым думачкі толькі мае:

Каб мой люд маю песню запеў

I пазнаў, аб чым песня пяе!

                              Я. Купала. Чаго б я хацеў.

Перад дошкай — два столікі, засланыя нацыянальным абрусам, кветкі, плакаты з выказваннямі:

Народу аддаў ён свой велізарны паэтычны дар і сваё вялікае, чулае сэрца.

Я. Колас.

Усё, чым жыла і жыве Беларусь, увасоблена ў вершах Я. Купалы з незвычайнай паэтычнай сілай.

А. Пракоф’еў.

Ён мовы беларускае алмаз

Граніў замілавана і рупліва,

Братам-народам паказаўшы дзіва,

Як паказаў калісь Шаўчэнка ў нас.

М. Рыльскі.

Мы з імі выходзілі заўжды ў дарогу,

А як акрыляла нас іхняе слова,

Што сказана простаю матчынай мовай!

Мы з імі адолелі буры і хвалі.

Купала і Колас, вы нас гадавалі!

Вы звалі на волю з цямноты, з прымусу,

Каб горда насілі імя беларуса…

П. Броўка.

Плакаты можна ўпрыгожыць беларускім арнаментам. Эмблема ўрока — лісток папараці з чырвонай кветкай.

Матэрыялы да ілюстрацыйнай выставы можна ўзяць з альбома-выставы «Жыццё і творчасць Янкі Купалы» і размясціць іх пад такімі назвамі:

«Мой родны кут”

«3 цэлым народам…»

Вільня — Пецярбург — Вільня.

Ляўкоўскі цыкл вершаў.

«Мне сняцца сны аб Беларусі».

Увекавечанне памяці Янкі Купалы

Прэзентацыя да ўрока Шлях Купалы

ХОД

на камп’ютары 1 слайд

Карэспандэнт. Добры дзень, паважаныя тэлегледачы. У эфіры беларускае тэлебачанне. Я знаходжуся… (называецца школа і месца яе знаходжання), дзе адбываецца свята, прысвечанае жыццёваму і творчаму шляху Янкі Купалы. Глядзіце жывую трансляцыю.

на камп’ютары 2 слайд

Гучыць мелодыя песні «Спадчына» (словы Янкі Купалы, музыка Ігара Лучанка). На яе фоне адбываецца інсцэнізацыя казкі «Ноч, калі папараць цвіце» Якуба Коласа.

1-ы вядучы. У тую самую ноч, калі зацвітае папараць, пазбіраліся на сходку чараўнікі розных гатункаў. Яны вялі гаворку пра Юнака. Усім спадабалася тое, што Юнак даў сабе імя ночы, калі зацвітае папараць і калі фантастычныя істоты праводзяць свае сходы. I цяпер яны думалі, які падарунак зрабіць Юнаку.

2-і вядучы. Русалкі сказалі: «Мы навучым яго спяваць прыгожыя песні, бо песні ва ўсіх выпадках жыцця патрэбны чалавеку. Ён створыць «Адвечную песню»».

1-і вядучы. «Я падарую яму «Жалейку», — азваўся Дамавік, — і навучу Юнака граць так, каб тутэйшыя лю-дзі зачароўваліся ігрою і прыходзілі да свядомасці, чаму так сталася, што яны не гаспадары ў сваёй хаце».

2-ы вядучы. «А я дам яму гуслі, — сказаў Вадзянік. -Няхай апявае былую славу свайго народа і закідае ў сэрца яго імкненне заняць пачэснае месца між славянамі».

1-і вядучы. Месячык сказаў: «А я пайду з ім «Шляхам жыцця» і буду асвятляць дарогу, каб хутчэй і лягчэй яму прабіцца. Ён убачыць «Раскіданае гняздо» свае айчыны і раскажа пра яго людзям. Калі ён прыстане ў дарозе, я пакладу яго спаць на высокім кургане і навею яму чароўны «Сон на кургане». У дарозе ён спаткаецца з мілаю «Паўлінкаю» і расказам пра яе людзей павесяліць».

2 вядучы. Выступіў і пануры Ваўкалак: «Я занясу на край свету яго песні і думкі. Я дам яму словы гневу і абурэння, каб молатам білі яны па струнах сэрца таго, хто прадае сваю айчыну».

1-ы вядучы. «А я што дам яму? — узяў слова сам старшыня. — Я авею яго песні шумам бароў. Я дам яму гарт і цвердасць граба, каб да канца Юнак быў верным свайму народу. I ён пакіне вялікую «Спадчы-ну». Давайце ж панясём яму свае падарункі».

2-ы вядучы. Усе падняліся, пайшлі да Юнака і пазносілі яму шчодрыя дары.

1-ы вядучы (звяртаецца да залы). Скажыце, калі ласка, назвы якіх твораў і зборнікаў Янкі Купалы сустрэліся ў алегарычнай казцы «Ноч, калі папараць цвіце» Якуба Коласа?

Удзельнікі вечарыны называюць зборнікі і творы Янкі Купалы.

на камп’ютары 3 слайд

2-і вядучы. Ян! Сын Дамініка!.. Унук Ануфрыя!

1-і вядучы. Прапраўнук Яна! Нашчадак…

2-ы вядучы. Ты чуеш нас?! Уставай! Адгукніся!

На фоне мелодыі песні «Явар і каліна» (словы Янкі Купалы, музыка Юрыя Семянякі) ідзе інсцэнізацыя ўрыўка з п’есы «Шчасце паэта» Васіля Віткі.

Вогнішча. Сядзяць Дамінік Луцэвіч і падлетак Ян. Бацька расказвае казку. Сын прагна слухае. Песня заціхае.

Луцэвіч. А пушча і кажа — ідзі, знойдзеш кветку -тваё шчасце. I чалавек стаў шукаць. Шукаў, дзеткі, шукаў… і ў цёмнай пушчы…

Янка. Загінуў?

Луцэвіч. О, ты, дзетка, не знаеш пушчы. Яна нагоніць на чалавека такія страхоцці, што калі хто і знойдзе, дык пакіне і ўцячэ.

Янка. А калі не ўцячэ, не пабаіцца?

Луцэвіч. Што ты — не пабаіцца? Не адно сэрца скаланецца і сёння. Гэта ж толькі раз на год такая ноч бывае.

Янка. А якім цветам яна расцвітае, тата?

Луцэвіч. Каб жа я знаў, дзетка. Хто кажа, як мак, а хто кажа — блішчыць, як малюсенькі вугельчык.

Янка. А хто будзе шчаслівы — толькі той, хто знойдзе, ці ўсе людзі?

Луцэвіч. Ат, Яначка, — шчаслівы не хоча думаць пра няшчасных. Гэта калі б хто з простых, з бедных людзей знайшоў, можа, ён і пра нас не забыўся б.

Янка. Тату, а ты сам верыш, што ёсць шчасце?

Луцэвіч. Без веры, сынку, нельга жыць.

Янка. А ты шукаў яго, тата?

Луцэвіч. Я ўсё жыццё шукаю…

Песня ўзмацняецца. Янка падымаецца, напружана ўглядаецца ў цемру і імкнецца ўперад.

Луцэвіч. Куды ты, Яначка?

Янка. Шукаць шчасця…

 1-ы чытальнік.

…Ты тая калыска, што нас калыхала,

Ты тая крыніца, што сіл прыбаўляла,

Шчырая песня Купалы.

Да светлых вышыняў ты нас заклікала,

Змагацца за шчасце ты нас узнімала,

Мужная песня Купалы.

Ты з намі сягоння на новай будоўлі,

Мірная песня Купалы.

А. Пысін. Песня Купалы.

Вядучыя звяртаюцца да камп’ютарнай прэзентацыі, прысвечанай жыццёваму шляху Янкі Купалы.

на камп’ютары 4 слайд

1-ы вядучы. Вязынка… Радзіма паэта. Высокія дрэвы шумяць каля звычайнай сялянскай хаты. Недалёка працякае рачулка, над якой хіліцца лаза. У гэтай хаце і нарадзіўся ў 1882 г. Янка Купала.

на камп’ютары 5 слайд

2-і вядучы. Ясь марыў пра навучанне, але замест гэтага рана пачаў «чытаць сумную кнігу памешчыцкай раллі і пісаць журботную аповесць свайго гора сахой ды касою».

на камп’ютары 6 слайд

3 вядучы  У 70-я гады XIX ст. Ануфрый Луцэвіч, дзед будучага паэта, быў выгнаны з зямлі князямі Радзівіламі. 3 таго часу Луцэвічы сталі арандатарамі і блу калі па свеце ў пошуках працы і хлеба. Такі ж лёс напаткаў і бацькоў Янкі —Дамініка Ануфрыевіча і Бянігну Іванаўну. У 1902 г. сям’ю напаткала вялікае гора— смерць бацькі, брата і дзвюх сясцёр.
Узваліўшы на свае плечы клопат за ўсю сям’ю, Янка Купала пайшоў шукаць сабе службы, бо пераканаўся на горкім вопыце сваіх родных і сваім уласным, што праца на чужой зямлі не пракорміць. I зноў працягвалася зацятая барацьба за кавалак хлеба. Чаго толькі не зведаў юны Купала! Быў і хатнім настаўнікам, і перапісчыкам у судовага следчага ў Радашковічах, і прыказчыкам у маёнтку, што на Магілёўшчыне. А за тры гады працы на памешчыцкіх броварах «зазнаў такога пекла, якога яшчэ дагэтуль не меў». Пісаць вершы ён пачаў рана, але пачаткам літаратурнай дзейнасці лічыцца год 1905, калі ў прагрэсіўнай рускай газеце «Северо-Западный край» з’явіўся яго першы верш «Мужык», адкрыўшы тым самым талент такой велічыні, якога не ведала яшчэ беларуская літаратура.
1-і вядучы. Толькі ў 15 гадоў змог закончыць за адну зіму, бо ведаў значна больш, чым патрабавалася, Бяларуцкае народнае вучылішча.

на камп’ютары 7 слайд

1-ы вядучы. Вось як пісаў Янка Купала ў вершы «Мая навука».

2-і чытальнік.

Мне мудрасці кніжнай не даў Бог пазнаці,

Мой бацька не мог даць раскошаў такіх —

Наўчыўся я слоў беларускіх ад маці

I дум беларускіх без школы і кніг.

Ад самай красы маіх дзён невясёлых

Настаўнікам быў беларускі абшар;

Усходы палеткаў і гоманы ў сёлах

Навуку сваю мне прыносілі ў дар.

1-ы вядучы. Янка Купала пачаў пісаць вершы, падобныя да народных песняў.

2-і вядучы. Запаветная мара паэта — каб яго творы сталі блізкімі працоўнаму народу…

1-і вядучы.

Дык жа знайце, чаго б я хацеў,

Аб чым думачкі толькі мае:

Каб мой люд маю песню запеў

I пазнаў, аб чым песня пяе!

2-ы вядучы. Надзеі паэта збыліся. Яго творы вядомыя сярод народа. Верш «А хто там ідзе?» рускі пісьменнік Максім Горкі назваў «суровай і красамоўнай песняй, гімнам беларусаў».

на камп’ютары 8 слайд

пад мелодыю адбываецца Інсцэніроўка верша «А хто там ідзе?». Беларусы ідуць з глыбіні, з кожным адказам набліжаючыся да дошкі.

Чытальнік.А хто там ідзе, а хто там ідзе

У агромністай такой грамадзе?

Беларусы. Беларусы.

Чытальнік.А што яны нясуць на худых плячах,

На руках ў крыві, на нагах у лапцях?

Беларусы.Сваю крыўду.

Чытальнік.А куды ж нясуць гэту крыўду ўсю,

А куды ж нясуць на паказ сваю?

Беларусы.На свет цэлы.

Чытальнік.А хто гэта іх, не адзін мільён,

Крыўду несць наўчыў, разбудзіў іх сон?

Беларусы.Бяда, гора.

Чытальнік А чаго ж, чаго захацелась ім,

Пагарджаным век, ім, сляпым, глухім?

Беларусы.Людзьмі звацца.

на камп’ютары 9 слайд

1-ы вядучы. Пецярбургскі перыяд жыцця Янкі Купалы.

2-і вядучы. Перанясёмся на гранітную набярэжную Нявы.

3-і вядучы. Тут любіў бываць у вольную часіну Янка Купала — слухач агульнаадукацыйных курсаў А. Чарняева.

4-ы вядучы. Пецярбургскі перыяд быў для Я. Купалы вельмі цікавы і плённы. Выйшлі зборнікі «Гусляр», «Шляхам жыцця», паэмы «Курган», «Магіла льва», «Бандароўна», камедыя «Паўлінка», драма «Раскіданае гняздо».

3-і чытальнік.

Ён мовы беларускае алмаз

Граніў замілавана і рупліва,

Братам-народам паказаўшы дзіва,

Як паказаў калісь Шаўчэнка ў нас.

Ён навучыў нас шанаваць глыбока

Святыню працавітае рукі, —

I увайшоў наш Янка у вякі,

Як вобраз Беларусі яснавокай.

М. Рыльскі.

Карэспандэнт. Паважаныя гледачы. У гэты час настаў самы ўрачысты момант. Як жа ушаноўваюць вобраз вялікага песняра нашчадкі, сучасныя паэты?

{Вучні чытаюць вершы беларускіх паэтаў, прысвечаныя Янку Купалу.)

3-і чытальнік.

0 не, ты не памёр!

Не мог бы з гэткай сілай

Твой голас хваляваць, бо ўсё ж маўчаць магілы…

А песні гук тваёй, што навакол плыве,

Нам кажа: з намі ты, ты тут, між нас жывеш!

Ты не памёр, о не! Мы помнім, як бывала

Твая жалейка нам змагання марш іграла,

І мы змагаліся, каб надышоў той дзень,

Калі не быць ні ўціску, ні бядзе.

I мы прыйшлі да яснай мэты гэтай.

Усю сілу звонкую Народнага паэта

Аддаў ад сэрца ты радзімае зямлі.

О не, ты не памрэш,

Не змоўкнеш ты, Купала,

Радзіма узняла цябе, ушанавала, —

Жыві, паэзіі вясновы крыгаход!

Ты ад народа, і ты сам — народ!

К. Буйло. Ты не памрэш.

на камп’ютары 10 слайд

4 чытальнік  У памяць пра беларускага песняра ў самым цэнтры Мінска каля нетаропкай Свіслачы, у засені векавых дрэў быў створаны Дзяржаўны літаратурны музей Янкі Купалы. Будынак гэты, як і раней, называюць Дом Купалы.

Гісторыя музея Янкі Купалы налічвае больш за паўстагоддзя (пастанова выйшла ў 1944 г.). 20 верасня 1945 года гасцінна расчыніліся дзверы музея, наведвальнікаў сустрэла яго заснавальнік і першы дырэктар Уладзіслава Францаўна Луцэвіч.

Да 1951 г. залы музея знаходзіліся ў Доме прафсаюзаў, з 1951 да 1959 — у Доме пісьменнікаў па вуліцы Энгельса. Пачынаючы з 1959 года музей Янкі Купалы назаўсёды размясціўся ў прыгожым двухпавярховым будынку па адрасе вул. Я. Купалы, 4, пабудаваным па праекце архітэктараў Івана Валадзько і Віктара Волчака.

Стагоддзе таму на месцы музея Янкі Купалы знаходзіўся драўляны дом, дзе з 1927 па 1941 год жыў паэт. Тут жылі Янка Купала з жонкай Уладзіславай Францаўнай, маці паэта Бянігна Іванаўна, яго сёстры Леакадзія Дамінікаўна Раманоўская з дзецьмі, Ганна Дамінікаўна Луцэвіч, а таксама дзяўчына, якая дапамагала па гаспадарцы. У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны дом Купалы згарэў. У агні загінулі рукапісы, архіў, бібліятэка Песняра.

Вакол музея раскінуўся парк, які з 1962 года носіць імя Янкі Купалы. Парк адметны тым, што тут створаны Купалаўскі мемарыяльна-скульптурны комплекс.

Высіцца манументальны помнік, узведзены да 90-годдзя паэта (аўтары — беларускія скульптары А. Анікейчык, Л. Гумілеўскі, А. Заспіцкі, архітэктары Л. Левін, Ю. Градаў). Ля падножжа помніка квітнее бронзавая папараць-кветка — сімвал Купалавай паэзіі.

Недалёка струменіць фантан «Вянок» са скульптурнымі фігурамі дзяўчат, якія пускаюць на ваду купальскія вянкі. Тут у бронзе і камені, у звонкіх і чыстых струменях фантана жыве наша памяць пра Янку Купалу.

на камп’ютары 11 слайд

Імя Купалы шырока ўшанавана не толькі на Беларусі, але і за яе межамі. Толькі ў Мінску з 1945 г. імя Янкі Купалы носіць вуліца, на якой размясціўся музей паэта, Нацыянальны акадэмічны тэатр (былы БДТ-1), Інстытут літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук, гарадская бібліятэка (па вуліцы В. Харужай, 16), сярэдняя школа № 19. З 1957 г. устаноўлена Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы за лепшыя творы паэзіі і драматургіі. Прэмію атрамалі 28 беларускіх пісьменнікаў, сярод якіх М. Танк, П. Панчанка, У. Дубоўка, А. Макаёнак, А. Куляшоў, К. Крапіва і інш. Апошнім часам пра Янку Купалу з’яўляюцца новыя публікацыі і ўспаміны, з небыцця вяртаюцца забароненыя вершы і артыкулы пісьменніка. Штогод у дзень народзінаў Янкі Купалы у парку збіраюцца прыхільнікі яго таленту, каб аддаць даніну любові і павагі народнаму паэту Беларусі.

на камп’ютары 12 слайд

Музей Янкі Купалы мае філіялы: «Вязынка», «Ляўкі», «Акопы», «Яхімоўшчына.

на камп’ютары 13 слайд

Карэспандэнт. У заключэнне мы правядзем конкурс на найлепшае веданне творчасці Янкі Купалы. Найлепшы знаўца атрымае ўзнагароду.

·         3 якіх твораў узятыя радкі?

Чытаць, пісаць я не умею,
Не ходзіць гладка мой язык,
Бо толькі вечна ару, сею, —
Бо я мужык, дурны мужык. Мужык.

Хараства такога ў свеце

Не было, не будзе;

Аб ёй людзі гаварылі,

Як аб нейкім цудзе.

Бандароўна.

3.Невыдумная світка — убор на плячах,
Барада, як снег белы — такая,
Незвычайны агонь у задумных вачах,
На каленях ляглі гуслі-баі.

Курган.

Пазнайце героя.

1.     Зневажаў, катаваў ён з дружынай сваёй;

Стражы князевы — ў полі і дома… {Князь.)

5.     Вось настроіў, навёў тон у струнах як след, Не зірнуўшы на гулі ні разу,

Сядзіць гэты сумны, як лунь, белы дзед І чакае ад князя прыказу. (Гусляр.)

6.     Якія сапраўдныя імя і прозвішча Янкі Купалы:

7.     Назавіце гады жыцця паэта.

8.     У якой сям’і нарадзіўся паэт?

9.     Дзе нарадзіўся Янка Купала?

10.              Якую навучальную ўстанову закончыў будучы паэт:

11.              Як называецца першы надрукаваны верш паэта?

12.              Калі і дзе быў надрукаваны першы верш паэта?

Карэспандэнт. Вось і закончылася свята. Усяго вам добрага., мае сябры. Да хуткай сустрэчы. 3 вамі была (называецца прозвішча і імя вучня або вучаніцы).

2 чытальнік. Ён не паспеў аб нашым слаўным часе

Усяго сказаць, усіх паэм злажыць.

«Пайшоў пясняр, а песня засталася,

Памёр паэт, а песня будзе жыць! С. Грахоўскі.

Гучыць відэафрагмент: песня “Малітва” на сл.Я.Купалы ў выкананні ансамбля Песняры.